Roddelen. We doen het allemaal, zo vanzelfsprekend, dat we het niet eens als iets bijzonders beschouwen. Ongeveer twee derde van de gesprekken van mensen is gewijd aan sociale onderwerpen, waarvan veel in de vorm van roddel - het delen van informatie over een afwezige, derde persoon. En roddels kunnen een enorme invloed hebben op het leven van mensen, zowel door de reputatie van mensen te verbeteren als af te breken.
Ondanks de alomtegenwoordigheid ervan heeft roddelen relatief weinig aandacht gekregen van wetenschappers. In een nieuw artikel, gepubliceerd in Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, heeft een internationale groep wetenschappers wiskundige modellen gebruikt om beter te begrijpen wanneer roddels naar verwachting eerlijk of oneerlijk zijn.
Voor hun werk is aan dit team wetenschappers de Ig Nobelprijs toegekend, een prijs die "prestaties eert die mensen eerst aan het lachen maken en vervolgens aan het denken zetten". De prijzen worden sinds 1991 uitgereikt, kort voor de bekendmaking van de werkelijke Nobelprijzen.
In het theoretische werk tonen de onderzoekers aan dat de onderlinge afhankelijkheid van individuen in een roddel-driehoek - de roddelaar, de ontvanger van de roddel en het doelwit van de roddel - van invloed zou moeten zijn op de mate waarin roddel eerlijk of oneerlijk is. Mensen zouden bijvoorbeeld oneerlijker moeten zijn wanneer zij roddelen over het niet-coöperatieve gedrag van mensen met wie zij langdurige samenwerkingsrelaties hebben of sterk biologisch verwant zijn, en eerlijker wanneer zij roddelen over het niet-coöperatieve gedrag van mensen van wie zij niet sterk afhankelijk zijn.
Bredere betekenis
Wat is de bredere betekenis van roddelen? Volgens hoofdauteur Junhui Wu, wetenschapper aan de Chinese Academie van Wetenschappen in Beijing: "We weten uit eerder onderzoek dat roddelen vaak samenwerking bevordert in plaats van ondermijnt en normoverschrijdend gedrag ontmoedigt. Wij vinden het dus belangrijk om na te gaan wanneer mensen op een eerlijke versus oneerlijke manier roddelen. Oneerlijk geroddel kan samenwerking juist ondermijnen". Bioloog en coauteur Szabolcs Számado van de Technische Universiteit Boedapest voegt daaraan toe: "Niet alle signalen die mensen of andere dieren uitzenden zijn eerlijk. Uit dieronderzoek weten we bijvoorbeeld dat verschillende signalen misleidend zijn. Deze signalen verhogen de eigen overlevingswaarde en die van het nageslacht door roofdieren te misleiden."
Voordeel voor de samenleving
Het is duidelijk dat roddelen een belangrijke activiteit is. Maar welke bredere relevantie heeft dit onderzoek voor de hedendaagse samenleving? Paul van Lange en Terence Dores Cruz, beiden werkzaam aan de Vrije Universiteit Amsterdam, merken op dat "mensen er goed over lijken na te denken wanneer ze roddelen en met wie. Uit eerder onderzoek weten we dat roddelen vaak gebeurt in persoonlijke situaties, met slechts één andere persoon die vaak als betrouwbaar wordt beschouwd. Dergelijke situaties zijn relatief veilig voor de roddelaar en de ontvanger van de roddel. De meeste mensen weten dat er vaak geroddeld wordt, en als dat zichtbaar is voor anderen kan dat besef helpen om samenwerking te bevorderen, blijkt ook uit dit onderzoek."
Teamspirit
Alle leden van het auteursteam van het Ig Nobel-artikel zijn het erover eens dat de schadelijke en potentieel oneerlijke aard van roddelen verdere studie vereist. "Ons onderzoek geeft aan dat de positieve functies van roddelen zeker gelden voor eerlijk geroddel, maar het probleem van oneerlijkheid en de omstandigheden waarin dat optreedt vereist verdere studie. Het is onvermijdelijk dat mensen soms in de verleiding komen om oneerlijk te zijn in hun communicatie over afwezigen." Aan VU Amsterdam voeren Bianca Beersma, Terence Dores Cruz, Annika Nieper, Martina Testori en Elena Martinescu aanvullend onderzoek uit om te begrijpen wanneer en waarom roddels eerlijk of oneerlijk zijn, en hoe ontvangers reageren op verschillende soorten roddels.
Het onderzoeksartikel werd geïnspireerd door een interdisciplinaire bijeenkomst over "De taal van samenwerking: reputatie en eerlijke signalering", die werd gehouden in het Lorentz Center in Leiden.
De ceremonie kan worden teruggekeken via deze link.