Monitoring is noodzakelijk om de voortgang van beleidsambities en zelfregulering van retailers en horeca om de voedselomgeving gezonder te maken te volgen en waar nodig bij te sturen. Het onderzoek – met bijdragen van VU-voedingswetenschappers Coosje Dijkstra en Jaap Seidel - ‘Monitoring van de mate van gezondheid van het aanbod en de promoties van supermarkten en out-of-home-ketens’ werd vandaag aan de Tweede Kamer aangeboden. Dit onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Bijdrage aan gezondere voedselomgeving
De onderzoekers richtten zich in dit onderzoek op twee dingen. Om een beeld te krijgen (‘foto van de markt’) hoe makkelijk of moeilijk het is om gezond voedsel te kiezen, bekeken ze het aanbod en de promoties van voedingsmiddelen in supermarkten en een aantal horeca-ketens. Zij onderzochten in welke mate het assortiment en de promoties in de Schijf van Vijf vielen. Ook onderzochten zij hoe een monitor, om het aanbod en de promoties van Schijf-van-Vijf-producten in kaart te brengen, het beste opgezet kan worden. Hiervoor interviewden zij experts en stakeholders waaronder wetenschappers en professionals van supermarkten, horeca-ketens en brancheorganisaties.
De uitkomsten helpen de overheid om hun beleid gericht op het optimaliseren van de voedselomgeving te evalueren. Tot nu toe is een dergelijke evaluatie door de overheid nog niet in gang gezet, al zijn er met het Nationale Preventieakkoord wel al stappen gezet om de voedselomgeving gezonder te maken.
Supermarkten: 80% van het aanbod en promoties past niet in Schijf van Vijf
De ‘foto van de markt’ van supermarkten en horeca-ketens laat voor beide branches zien dat het aanbod en de promoties vooral bestaan uit producten niet bijdragen aan een gezond voedingspatroon. Rond de 80% van het aanbod, de aanbiedingen en de instore promoties van supermarkten valt niet in de Schijf van Vijf. Niet-alcoholische dranken, alcohol, snoep, koek, vlees en gevogelte waren de meest aangeboden productgroepen door supermarkten, en beslaat samen 36% van het gehele assortiment.
De top 5 productgroepen met het hoogste aandeel producten die wel in de Schijf van Vijf vallen bestaat uit eieren, peulvruchten, vis, fruit en groente, maar beslaat samen slechts 13% van het gehele assortiment. Niet-alcoholische dranken, snoep en suikerwaren, alcoholische dranken, zuivel en samengestelde maaltijden waren in de supermarkt het meest in de aanbieding. Via de ‘kop’schappen en impulsmeubels werden snoep en suikerwaren, alcoholische dranken, niet-alcoholische dranken, gebak en koek en hartige snacks het meest aangeboden. Kindermarketing werd vooral gebruikt voor producten die niet in de Schijf van Vijf stonden.
Horeca-ketens: 91% van het aanbod niet verantwoord
Ook van de horeca-ketens viel het meeste aanbod buiten de Schijf van Vijf, te weten 91%. Van de promoties van horeca-ketens via Instagram stond 73% niet in de Schijf van Vijf. Verder vermeldden maar een klein deel van de menukaarten in de horeca (6%) duidelijk de voedingswaarden van de maaltijden of producten. Bij 65% van de bezochte vestigingen was het mogelijk om gratis kraanwater te bestellen, al werd dit zelden helder gecommuniceerd.
Monitoren noodzakelijk
Vrijwel alle geïnterviewde experts en stakeholders zijn het er over eens dat het nuttig is om een dergelijke monitor voor Nederland op te zetten en te evalueren hoe het aanbod en de promoties over de tijd veranderen. Het is wel essentieel om eerst de doelen en consequenties van zo’n monitor op te stellen. Alleen het volgen van de voedselomgeving zorgt namelijk niet voor verandering maar kan wel gebruikt worden om de voortgang of het succes van beleid te evalueren.
Nationaal Preventieakkoord
Een van de doelstellingen van het Nationaal Preventieakkoord van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is dat consumenten meer gaan eten volgens de Schijf van Vijf. Dat wil zeggen: veel groente en fruit, goede vetten, vis, peulvruchten, minder vlees, eieren, ongezouten noten, magere/halfvolle zuivel en water. Ook volkorenbrood, volkoren graanproducten en aardappelen horen op de lijst. Acties opgesteld binnen het Preventieakkoord zijn om de keuze voor deze voedingsmiddelen makkelijker te maken.
Er bestaan al metingen om de voedselconsumptie van de gehele bevolking in kaart te brengen en verandering over de tijd te bestuderen (Voedselconsumptiepeiling). Ook wordt onderzocht of de productsamenstelling, zoals bijvoorbeeld het zoutgehalte in bepaalde productgroepen, verbetert. Er bestaat alleen nog geen systeem dat het voedselaanbod, de presentatie hiervan en de promoties van supermarkten en out-of-home-ketens in kaart te brengen. Dit laatste is echter nodig als je wilt evalueren of de gezonde keuze ook daadwerkelijk de makkelijke keuze wordt. Dit rapport biedt een tal van kernaanbevelingen hoe dit opgezet kan worden. Hiermee kan de voortgang van het creëren van een gezondere voedselomgeving worden geëvalueerd en draagt bij aan de evaluatie van beleid