Geschreven door Chrissy Hosea
De nieuwe editie heeft niet alleen een frisse veelkleurige twee op de kaft, alle hoofdstukken in het handboek zijn herschreven met extra aandacht voor differentiatie, feedback en buitenschools leren. Veel oude en nieuwe VU-NT2 collega’s hebben als auteur een bijdrage geleverd: Bart Bossers, Annemarie Nuwenhoud en Camille Welie en de redactie was in handen van Folkert Kuiken en Sible Andringa. Bovendien zijn er twee gloednieuwe hoofdstukken in het handboek opgenomen: ‘Een taal leren leren’, door Kaatje Dalderop en ‘Uitspraak’ van mijn hand.
Meer dan het hoofdstuk Uitspraak
Een hoofdstuk over uitspraakonderwijs was al tijden een wens van mij en ook van docenten in opleiding kreeg ik daar regelmatig vragen over. De uitgeverij vroeg mij, naast Kaatje en Camille, een lezing te verzorgen op 19 januari over het nieuwe hoofdstuk: met plezier natuurlijk! De instructie luidde om iets meer te bespreken dan in het hoofdstuk staat, zodat het voor deelnemers meerwaarde heeft ten opzichte van het boek. Tja, hoe doe je dat als je net alles wat je weet over uitspraakonderwijs hebt opgeschreven, inclusief leuke anekdotes en lesincidenten? Het publiek bestond uit opleiders, NT2-docenten en vrijwilligers uit het hele land, dus er was maar ten dele sprake van een gemeenschappelijke basiskennis.
Iets anders: intonatie!
Na enkele dagen piekeren besloot ik me te beperken tot een deelonderwerpje. Ik kon natuurlijk enkele stokpaardjes van stal halen, zoals: waarom zijn hardopleesactiviteiten over het algemeen niet bevorderlijk voor de uitspraak van NT2-cursisten? Welke parallellen zijn er tussen grammatica- en uitspraakonderwijs wat betreft aandacht voor de vorm? Wat is het belang van aandacht voor klemtoon en ritme in uitspraakonderwijs? Maar ik besloot te kiezen voor iets waar ik zelf altijd veel moeite mee heb, namelijk intonatie. Moeite omdat het moeilijk uit te leggen is wat moedertaalsprekers van het Nederlands werkelijk doen en omdat ik vind dat ik er in de NT2-les te weinig aandacht aan besteed, terwijl ik weet dat het voor grote verstaanbaarheidsproblemen kan zorgen.
Betekenis van intonatiepatronen
Al lezende en denkende over de presentatie, viel het me opnieuw op dat intonatiepatronen veel betekenis kunnen overbrengen; wat de spreker precies bedoelt, kan erg verschillen en wordt zeer subtiel gemarkeerd in het intonatiepatroon. Een simpel: “Ga omhoog in een vraagzin en ga omlaag in een bevestigende zin” is niet onwaar, maar veel te kort door de bocht en beperkt bruikbaar voor NT2-cursisten. Terwijl ik probeerde wat orde te scheppen in de betekenis van intonatiepatronen werd ik herinnerd aan een fenomeen dat me veelvuldig bezighield in India waar ik enkele jaren gewoond en gewerkt heb en waar het mij aan deed denken, namelijk de zogenaamde head wobble. Weet je niet wat het is? Zoek dan even op YouTube!
Wat betekent de head wobble?
In India werd ik regelmatig geconfronteerd met vriendelijk lachende Indiërs die hun hoofd afwisselend van links naar rechts bewogen. Niet zoals wij nee schudden, het gezicht afwisselend naar links en rechts bewegend, maar vooruit kijkend terwijl het linkeroor naar de linkerschouder wordt gebracht en vervolgens het rechteroor naar de rechterschouder. Soms vroeg ik iets in de klas en had ik vervolgens 30 wobblende hoofden voor me. Afleren (“In de les proberen we Nederlands te spreken en in Nederland snapt niemand jullie”) was onbegonnen werk. Wat betekent die wobble nou precies? Dat kan van alles zijn: ja, oké, ik begrijp het, ik ben het met je eens, misschien, ik hoor je (maar ben het stiekem niet met je eens) of simpelweg een gebaar van vriendschap of respect. Welke van deze betekenissen van toepassing is, hangt af van hoe snel en hoe lang er gewobbled wordt, wat de beweging precies is en hoe enthousiast iemand kijkt en wobblet. En dan zijn er ook nog regionale verschillen. Je kunt je voorstellen dat het even duurt voordat een buitenlander zoals ik dat onder de knie heeft!
Stap voor stap leren interpreteren
Even terug naar het onderwerp. Eigenlijk doen wij iets vergelijkbaars met intonatie. Bedenk eens op hoeveel verschillende manieren je ‘ja’ kunt zeggen. Je kunt instemmen, iets bevestigen, toestemming geven, twijfel aangeven, iemand aansporen en dan vergeet ik vast nog veel meer betekenissen. Allemaal met dat ene woordje ‘ja’. Wat je precies bedoelt, hangt af van je non-verbale communicatie, maar vooral van je intonatie: klonk de ‘ja’ verbaasd, gedecideerd, vragend of weifelend? Moedertaalsprekers hebben doorgaans niet al te veel moeite de juiste interpretatie hieraan te geven. Maar hoe zit dat met onze NT2-leerders? Weten zij wat de intonatiepatronen kunnen betekenen? En geven zij ook werkelijk aan wat ze bedoelen door de juiste intonatiepatronen te gebruiken als ze spreken? Een verkeerde intonatie zorgt er vaak voor dat onze cursisten onbedoeld onbeleefd of ongeïnteresseerd overkomen. Geef daar feedback op, zodat cursisten zich er bewust van worden en eraan gaan werken en langzamerhand gevoel krijgen voor de Nederlandse intonatie, net zoals ik stapje voor stapje de head wobble leerde interpreteren.
Foto gemaakt door Thomas Huisman