Geschat wordt dat er biljoenen kilometers aan ondergrondse netwerken over de hele wereld bestaan, al zul je ze zelden zien. De schimmels zijn van essentieel belang voor de biodiversiteit van de bodem en de bodemvruchtbaarheid. Veel mycorrhizaschimmels worden mogelijk bedreigd door uitbreiding van landbouwgebieden, verstedelijking, vervuiling, waterschaarste en klimaatveranderingen.
Tienduizend monsters
In het onderzoeksproject van de Society for the Protection of Underground Networks (SPUN) gaat een internationaal team van wetenschappers, tienduizend monsters nemen op verschillende plekken in de wereld. Met behulp van kunstmatige intelligentie zijn tien hotspots geïdentificeerd die zich bevinden op de Canadese toendra's, het Mexicaanse plateau, hoogvlakten in Zuid-Amerika, in Marokko, de westelijke Sahara, de Negev-woestijn, de steppen van Kazachstan, de graslanden en hoogvlakten van Tibet en de Russische taiga. Ook dichter bij huis is er aandacht voor deze ondergrondse netwerken. Kiers werkt onder meer samen met Vincent Merckx, onderzoeker bij Naturalis, die momenteel schimmelnetwerken in Amsterdamse parken en straten in kaart brengt. Merckx ontdekte dat bomen in ARTIS ook verbonden zijn via een erg complex ondergronds schimmelnetwerk.
Rol schimmels nog mysterieus
Dit project is het eerste grote initiatief om een ondergronds ecosysteem in kaart te brengen. Toby Kiers, hoogleraar Evolutionaire biologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, legt uit: “Klimaatwetenschap heeft zich tot nu toe vooral geconcentreerd op bovengrondse ecosystemen. Ondanks dat we weten dat schimmels essentieel zijn voor de bodemstructuur en -vruchtbaarheid en de mondiale koolstofcyclus, is de rol van schimmels in de bodemvoedingsstoffencyclus nog altijd erg mysterieus.”
Ondergrondse markt
Wat Kiers en andere onderzoekers al hebben ontdekt is dat de netwerken van schimmels in verbinding staan met plantenwortels en fungeren als snelwegen voor voedingsstoffen, waarbij plantenwortels koolhydraten ruilen tegen fosfor van de schimmels. De planten en schimmels drijven als het ware handel met elkaar op een ondergrondse markt en gaan voor de beste deal. Mycorrhizaschimmels maken taaie organische verbindingen die de bodem structuur geven, en slaan koolstof op in hun necromassa. Dat zijn netwerken die niet langer actief zijn, maar in de bodem verweven blijven.
Cruciaal om netwerken te beschermen
De moderne industriële landbouw voegt enorme hoeveelheden chemische meststoffen toe die de dynamiek van de uitwisseling tussen planten en schimmels onderbreken, waarschuwen wetenschappers. Kiers: “Zonder bloeiende schimmelnetwerken hebben gewassen meer chemische hulpstoffen nodig en zijn ze kwetsbaarder voor droogte, bodemerosie, plagen en ziekteverwekkers. Ook het mechanisch ploegen in de moderne landbouw tast de de schimmelnetwerken aan.” Er zijn ook steeds meer aanwijzingen dat sommige combinaties van schimmels de productiviteit meer kunnen verhogen dan andere, zodat het volgens bodemonderzoekers van cruciaal belang is deze te beschermen.
Corridors voor behoud
De eerste monsters worden volgend jaar in Patagonië genomen en op basis daarvan worden kaarten van ondergrondse mycorrhizaschimmels gemaakt die voor verder onderzoek kunnen worden gebruikt. Aan de hand van deze kaarten hopen de wetenschappers de netwerken aan te wijzen die het meest dringend bedreigd worden, en samen te werken met plaatselijke natuurbeschermingsorganisaties om te proberen "corridors voor het behoud" van de ondergrondse ecosystemen tot stand te brengen.
Prominente adviseurs
Het project wordt geleid door prominente adviseurs als Jane Goodall, Michael Pollan en Merlin Sheldrake en SPUN-bestuursleden en -oprichters Rose Marcario en Mark Tercek. Jane Goodall zegt over het project: "Inzicht in ondergrondse schimmelnetwerken is essentieel voor onze inspanningen om de bodem, waarvan het leven afhankelijk is, te beschermen voor het te laat is.”
Filantropische gift van 3.5 miljoen dollar
Het onderzoek kan worden uitgevoerd dankzij de gift van 3.5 miljoen dollar van de Engelse filantroop Jeremy Grantham, via de Grantham Foundation. Het werk van hoogleraar Kiers is cruciaal in de strijd tegen klimaatverandering, een onderwerp waar de foundation zich sterk voor inzet. Voor VU Amsterdam sluit dit heel goed aan bij de ambitie om met filantropie bij te dragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Hiervoor is in samenwerking met de VUvereniging een speciaal fonds opgericht: het VUfonds.